Bij het begin van het klassieke griepvaccinatieseizoen is het goed om de bewijskracht van deze jaarlijks terugkerende campagne nader te bekijken. Hoe doeltreffend (efficacy) is het vaccin met trivalent inactivated virus om infecties met het influenzavirus tegen te gaan? Hoe goed werkt het in het dagelijkse leven (effectiveness)? Met andere woorden, hoe goed beschermt het vaccin tegen griepachtige aandoeningen? 

Over deze vragen heeft onze betreurde collega, Frans Govaerts, zich jarenlang gebogen met een volhardende nauwkeurigheid en inzet. In 2011 publiceerde hij, samen met Barbara Michiels, Roy Remmen, Etienne Vermeire en Samuel Coenen van de Universiteit Antwerpen een systematische review die moeiteloos de tand des tijds heeft doorstaan.¹

Gezonde volwassenen

Heel wat klinisch onderzoek (observationeel en RCT’s) is gebeurd bij gezonde volwassenen (15 tot 65 jaar). De doeltreffendheid (efficacy) van het griepvaccin in deze groep bedraagt 73% als de circulerende stam van de influenza-epidemie een goede match heeft met de geïnactiveerde virusstammen in het vaccin. Als de circulerende virussen tijdens de griepepidemie verschillen van de virusstammen, opgenomen in het vaccin, dan daalt de doeltreffendheid naar 44%. Kijken we naar het klinisch niveau (hoeveel griepachtige aandoeningen voorkomt het vaccin), dan is de bescherming (effectiveness) slechts 30%. 

De doeltreffendheid (efficacy) en effectiviteit (effectiveness) van het griepvaccin komen duidelijk naar voor in klinisch-epidemiologisch onderzoek bij gezonde volwassenen. Maar zelfs uitgebreide opvolgstudies konden nooit een vermindering laten zien bij gevaccineerde gezonde volwassenen, in vergelijking met niet-gevaccineerde personen, in het optreden van pneumonie, hospitalisatie voor respiratoire infecties en mortaliteit. Dat is niet zo verwonderlijk, omdat deze complicaties van een influenza-infectie bijzonder zeldzaam zijn bij gezonde volwassenen.

Gezonde ouderen

Kijken we naar de werking van influenzavaccinatie bij gezonde ouderen, personen van 65 jaar en ouder. Over deze groep zijn maar een beperkt aantal opvolgstudies gepubliceerd. De doeltreffendheid (efficacy) om een infectie met het influenzavirus te voorkomen bedraagt 58% en is een inschatting van een mix van epidemieën met Influenzavirussen die al dan niet sterk matchen met de stammen in het vaccin. De effectiviteit (effectiveness) ten opzichte van griepachtige aandoeningen bedraagt 41%. 

Op gebied van mortaliteit werd geen verschil gezien tussen al dan niet gevaccineerde gezonde ouderen. Gevaccineerde ouderen hadden 41% minder kans om een pneumonie op te lopen, en 50% minder kans om opgenomen te worden in het hospitaal ten gevolge van een respiratoire infectie.

Kwetsbare ouderen

De focus van de griepvaccinatiecampagne ligt bij kwetsbare ouderen. Deze personen zijn 65+, wonen thuis geholpen door thuiszorg of verblijven in een woonzorgcentrum. De doeltreffendheid (efficacy) van het vaccin is in deze groep te weinig bestudeerd om er uitspraken over te doen. Wel is het mogelijk om de effectiviteit (effectiveness) op griepachtige aandoeningen te berekenen: deze bedraagt 24%. 

Meer indrukwekkend is de bescherming van het griepvaccin tegen vroegtijdig overlijden: 60%. Ook de bescherming tegen pneumonie en hospitalisatie voor respiratoire aandoeningen is klinisch relevant, respectievelijk 47% en 49%.

*Met influenza bewezen infectie als uitkomst.
**Met klinisch vastgestelde griepachtige aandoeningen als uitkomst.

Hoe de najaarsvaccinatie aanpakken in de praktijk?

Om huisartsen te ondersteunen in de organisatie van griep- (en covid)vaccinatie werkte Domus Medica een aantal hulpmiddelen uit: een nieuwe steekkaart en een online toolbox met praktische tips en stappenplan.

Steekkaart: Preventie van influenza

Bij dit nummer van Huisarts Nu vindt u de steekaart ‘Preventie van influenza’ met een overzicht van de risicogroepen die in aanmerking komen voor griepvaccinatie. Deze steekkaart is gebaseerd op de richtlijn ‘Preventie van influenza in de huisartsenpraktijk’ (2018) en de recente adviezen van de Hoge Gezondheidsraad (winterseizoen 2023-2024). De steekkaart is ontwikkeld door dr. Anhtje Jans, huisarts-in-opleiding, in het kader van haar masterthesis (promotor: prof. dr. Paul Van Royen, copromotor: dr. Olivia Vandeput).

De steekkaarten van Domus Medica zijn ook terug te vinden op: https://domusmedica.be/richtlijnen of via de webapp: https://steekkaarten.domusmedica.be.

Toolbox: Griep- en covidvaccinatie

Op de website van Domus Medica vindt u een aantal tools die helpen bij de organisatie van de griep- en covidvaccinatie dit najaar. Aan de hand van een checklist kunt u alle stappen doorlopen, aangevuld met praktische informatie o.a. over het gebruik van querys om groepen te selecteren, de planningstool Doclr (ook om uitnodigingen te versturen), een uitnodigingsbrief voor patiënten, enzovoort.

Meer informatie: https://www.domusmedica.be/najaarsvaccinatie2023